Zaćma kojarzy się powszechnie z chorobą wieku starczego. Choć rzeczywiście seniorzy stanowią większość pacjentów, kataraktę diagnozuje się u coraz młodszych pacjentów. Co to jest zaćma? Jakie są objawy katarakty? Na czym polega leczenie? Wyjaśniamy w tym artykule.
Co to jest zaćma
Szczególnie wśród starszych osób rozpowszechnił się mit jakoby zaćma to była jakaś zasłona lub mgiełka, którą lekarz “zdejmuje” podczas prostego zabiegu. W rzeczywistości, zaćma jest efektem zmętnienia naturalnej soczewki oka, która traci swoją przejrzystość. W przypadku zaawansowanej katarakty soczewka jest brązowa. Zamazany obraz, mała intensywność kolorów to jedynie objawy zaćmy. W skrajnych przypadkach pacjent widzi tak słabo, że nie może funkcjonować. Dlaczego tak się dzieje? Żeby to wyjaśnić, należy zrozumieć, jaką rolę w naszym oku pełni soczewka. Zdrowa soczewka jest przezroczysta i elastyczna. Jej głównym zadaniem jest skupienie światła na siatkówce, w centralnym punkcie, zwanym plamką żółtą. To dzięki niej widzimy prawidłowo Jeśli soczewka jest zmętniała, obraz wygląda jak przez brudną szybę.
Rodzaje zaćmy
Zaćmę możemy podzielić na kilka rodzajów ze względu na umiejscowienie zmętnienia oraz ze względu na jej przyczynę.
Ze względu na początkowe umiejscowienie zmętnienia wyróżniamy:
- zaćmę jądrową – może postępować nawet kilka lub kilkanaście lat, powoduje centralne zmętnienie soczewki, powoduje pogorszenie widzenia do dali, przy jednoczesnym lepszym widzeniu z bliska, szczególnie na początku,
- zaćma korowa – często długo nie daje żadnych objawów, szczególnie gdy dotyczy obwodowej części soczewki, czasem pojawia się dwojenie lub efekt aureoli wokół źródła światła,
- zaćma podtorebkowa tylna – charakterystycznym objawem są błyski i gorsze widzenie przy jasnym świetle; częściej diagnozowana u młodszych pacjentów.
Ze względu na przyczynę zaćmy wyróżniamy:
- zaćmę wrodzoną – często mającą podłoże genetyczne,
- zaćmę wikłającą – będąca następstwem chorób współistniejących, np. wysokiej krótkowzroczności,
- zaćmę pourazową – będącą następstwem urazu.
Zaćma – objawy
Jak już wspominaliśmy, zaćma może rozwijać się nawet przez kilka lat. Istnieją jednak przypadki, gdy jej objawy pojawiają się nagle. Dużo zależy tutaj od przyczyny i rodzaju katarakty. Jakie są początkowe symptomy choroby? Pierwsze objawy zaćmy to najczęściej słabe, zamglone widzenie w słoneczny dzień oraz chwilowa poprawa widzenia z bliska.
Inne objawy zaćmy to:
- widzenie za mgłą,
- efekt aureoli wokół źródeł światła, szczególnie po zmroku,
- pogorszenie ostrości,
- słabsza intensywność barw,
- zniekształcony obraz (przesunięcie, ubytki, dwojenie),
- szybkie męczenie się oczu, bóle głowy,
- postępująca różnowzroczność.
Zaćma – czynniki ryzyka
Zwiększone ryzyko zachorowania na zaćmę występuje szczególnie u osób, które:
- ukończyły 40-50 lat
- cierpią na cukrzycę,
- chorują na jaskrę,
- zmagają się z retinopatią wcześniaczą,
- mają wysoką krótkowzroczność oraz choroby współistniejące oka,
- występują uwarunkowania genetyczne.
Profilaktyka w zaćmie
Czy zaćmie można zapobiec? Na chwilę obecną trudno mówić o profilaktyce w zaćmie. Jedynym sposobem, by wykryć tę chorobę są regularne wizyty u okulisty, minimum 1-2 razy w roku. Wprawdzie niektórzy lekarze zapisują krople, które mają spowolnić rozwój choroby, jednak na tę chwilę nie ma sposobu, by zapobiec katarakcie.
Zaćma – leczenie
Jedynym skutecznym sposobem leczenia zaćmy jest obecnie zabieg wymiany naturalnej zmętniałej soczewki na sztuczną. Oprócz usunięcia zaćmy, efektem takiego zabiegu jest zupełne pozbycie się lub zmniejszenie wady wzroku (zależy to od stopnia daleko lub krótkowzroczności) oraz astygmatyzmu, jeśli występuje.
Kwalifikacja do operacji zaćmy
Sam fakt wykrycia zaćmy, nie świadczy jeszcze o tym, że chory zostanie skierowany na operację. Jeśli katarakta nie przeszkadza w widzeniu, jest w początkowym stadium i rozwija się wolno (w niektórych przypadkach może to trwać nawet 20 lat), okulista zaleca obserwację i częste kontrole. Specjalista zawsze bierze pod uwagę korzyści i ryzyko, jakie wiążą się z operacją katarakty. Z drugiej strony, z zabiegiem nie ma co zwlekać. Im bardziej zmętniała soczewka, tym zabieg jest trudniejszy. Kiedy pacjent otrzyma skierowanie na NFZ, musi się udać się z nim do wybranego szpitala, by się zarejestrować. Tam, otrzymuje termin wizyty kwalifikującej do operacji zaćmy (nie później niż 30 dni od daty zgłoszenia). Po pozytywnym przejściu kwalifikacji, doborze soczewki oraz komputerowym wyliczeniu jej indywidualnych parametrów, pozostaje czekać na telefon z terminem zabiegu. Jak długo czekać się na operację zaćmy w ramach NFZ? Wszystko zależy od placówki i przypadku. Na NFZ, jeśli skierowanie jest pilne – kilka tygodni, a w tradycyjnym trybie, zazwyczaj od miesiąca do kilku miesięcy.
Przygotowanie i przebieg operacji zaćmy
Jak przebiega operacja zaćmy? Pacjent stawia się na czczo lub po lekkim posiłku (zalecenia zależą od placówki) i po załatwieniu formalności zostaje przygotowany do operacji. Z racji tego, że zabieg najczęściej wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym kroplowym, osoba operowana otrzymuje środki uspokajające oraz wkroplone są jej kropelki do oczu w kilku turach. W tym czasie personel dezynfekuje obszar wokół operowanego oka. Podczas operacji pacjent jest przytomny, czasem na polecenie lekarza musi kierować wzrok w dół. Operacja przeprowadzona jest przy użyciu lasera, który wykonuje niewielkie, kilkumilimetrowe nacięcie, przez które lekarz usuwa naturalną soczewkę i wkłada sztuczną. Soczewka ta rozwija się w oku, a otwór zamyka się samoistnie, dzięki czemu szwy nie są potrzebne. Niektórzy pacjenci mówią, że po usunięciu własnej soczewki widzą przed oczami mozaikę barw. W czasie zabiegu znieczulone oko jest rozszerzone specjalną rozwórką, więc osoba operowana nie może mrugać. Rzadziej, gdy operacja katarakty obarczona jest dużym ryzykiem, z powodu chorób współistniejących oka, zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, czyli pod narkozą.
Ile trwa operacja zaćmy? Zazwyczaj zabieg trwa od 20 do 50 minut w zależności od stopnia skomplikowania i jest bezbolesny. Czasem, szczególnie wrażliwi pacjenci czują lekkie pieczenie lub szczypanie, ale dzieje się tak raczej gdy operuję się zaćmę w zaawansowanym stadium. Po ok. godzinie po operacji zaćmy, jeśli wszystko jest w porządku, pacjent może wrócić do domu pod opieką osoby towarzyszącej, która zawiezie go do domu Z powodu opatrunku i działających leków, nie wolno prowadzić samochodu. Następnego dnia odbywa się pierwsza kontrola.
Rekonwalescencja i zalecenia po operacji zaćmy
Czego nie wolno robić po operacji zaćmy, a co jest wymagane? Przede wszystkim należy stosować się do zaleceń lekarza:
- nie wolno się schylać i dźwigać ciężarów powyżej 3kg,
- najlepiej spać na wznak, nie przewracając się na bok operowanego oka,
- spać w opatrunku przez ok. miesiąc,
- zakraplać krople z zawartością antybiotyków, przepisane przez specjalistę,
- na zewnątrz zakładać opatrunek lub ciemne okulary,
- od 4 do 7 dni unikać kontaktu z ekranem (laptop, telefon, telewizor),
- przez miesiąc nieco ograniczyć pracę przy komputerze, by nie przeciążać operowanego oka,
- przez kilka dni nie myć włosów, a przez miesiąc robić to korzystając z pomocy, nie nachylając się i dbając o to, by brudna woda nie dostała się do oka,
- nie trzeć ani nie pocierać oka,
- regularnie zmieniać opatrunek na noc,
- przemywać oko przegotowaną wodą.
Powikłania po operacji zaćmy
Operacja zaćmy jest bezpieczna, stąd niewielkie ryzyko powikłań. Jednak, jak po każdym zabiegu, mogą się one pojawić. Co powinno niepokoić?
- podwójne widzenie
Świadczy najczęściej o przesunięciu soczewki. Powodem może być nieprzestrzeganie zaleceń lekarza lub źle dobrana soczewka.
- zaćma wtórna
Co to jest zaćma wtórna? Jest to powikłanie po operacji zaćmy, które polega na zmętnieniu tylnej torebki soczewki. Najczęstszym jej objawem jest nawrót objawów, szczególnie zamglonego widzenia. Zaćma wtórna nie jest efektem źle przeprowadzonego zabiegu, może pojawić się nawet rok po operacji zaćmy. Choć może wydawać się groźnym powikłaniem, można się z nią uporać w czasie wizyty u okulisty, który przeprowadza zabieg laserowy.
- obrzęk plamki żółtej
Objawia się obniżeniem ostrości widzenia.
- wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego
To jedno z najczęstszych powikłań po operacji zaćmy. Może pojawić się, gdy oko jest uciskane, dlatego przez miesiąc od operacji zaleca się spać na przeciwległym boku do operowanego oka (bezwzględnie pierwszą noc po zabiegu).
- odwarstwienie siatkówki
W tym przypadku liczy się czas, dlatego, jeśli tylko pojawią się objawy odwarstwienia siatkówki, należy bezzwłocznie udać się do szpitala w celu jej przyłożenia Jakie są objawy odwarstwienia siatkówki? Błyski, mroczki, ograniczone pole widzenia i wrażenie zasłony przed oczami.
Inne powikłania po operacji zaćmy to:
- wylew w oku,
- jaskra,
- astygmatyzm.
Efekt po operacji zaćmy
Kiedy wraca ostrość widzenia po operacji zaćmy? Ostrość widzenia poprawia się natychmiast po zabiegu, jednak gojenie, a co za tym idzie – stabilizacja wzroku trwa do 6- 8 tygodni. Właśnie po takim czasie dobiera się okulary lub szkła kontaktowe, jeśli nadal są potrzebne. Należy jednak pamiętać, że jakość widzenia po operacji zaćmy zależy od ogólnego stanu oka i chorób współistniejących. Na przykład jeśli pacjent ma jaskrę, chorobę zezową lub niedowidzenie (oko od zawsze było słabsze, mózg “nauczył się” tłumić obraz z tego oka i w efekcie pacjent nie ma widzenia obuocznego ani 3D), to efekt operacji zaćmy może nie być zadowalający, o czym uprzedza specjalista).
Kiedy operuje się drugie oko po operacji zaćmy? Od kilku tygodni do kilku miesięcy od pierwszego zabiegu. Im szybciej, tym lepiej, ponieważ mózg lepiej adaptuje się wówczas do nowej sytuacji. W niektórych prywatnych klinikach, gdy nie ma przeciwwskazań, operuje się oba jednocześnie.
Operacja zaćmy – cena
Ile kosztuje operacja zaćmy? Taki zabieg jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jednak wówczas pacjent może liczyć na soczewki jednoogniskowe, czyli takie, które pozwalają widzieć dobrze wyłącznie do dali lub do bliży (w przypadku wysokiego astygmatyzmu refundowane są również soczewki toryczne). Oznacza to, że krótkowidz, który zacznie widzieć dobrze do dali, będzie musiał nosić okulary lub soczewki kontaktowe “plusowe” do czytania i korzystania z komputera. Operacja zaćmy prywatnie kosztuje średnio od 3000 do nawet 8000 zł. Cena operacji katarakty zależy od placówki i rodzaju soczewki (nowoczesne dwuogniskowe, z pogłębioną głębią ostrości, które pozwalają widzieć dobrze z każdej odległości, są droższe niż te jednoogniskowe).
Zaćma – podsumowanie
Jeszcze kilkanaście lat temu, operacja zaćmy była skomplikowana, a rekonwalescencja należała raczej do tych uciążliwych, Obecnie, zabieg wykonuje się przy użyciu nowoczesnego lasera, a pacjent wraca do domu jeszcze tego samego dnia. Operacja zaćmy jest więc bezpieczna. Praktycznie po kilku dniach można bowiem funkcjonować niemal normalnie. Najważniejsze jest jednak to, że zaćma jest dziś chorobą wyleczalną, a pacjenci po zabiegu są zdziwieni, że widzą tak dobrze.
Artykuł ma wyłącznie charakter informacyjno-poradnikowy i nie zastąpi konsultacji z lekarzem.