Lato to czas wzmożonej aktywności na świeżym powietrzu. Piękna pogoda, słońce i wysoka temperatura mogą skutecznie uśpić naszą czujność. Tymczasem, wbrew obiegowej opinii, kleszcze atakują nie tylko w lesie. Jak chronić się przed ugryzieniem kleszcza? Jak takie ugryzienie wygląda? Co robić, gdy już do niego dojdzie?
Kleszcz – krótka charakterystyka
Kleszcze to małe, krwiopijne pajęczaki, które są szeroko rozpowszechnione w różnych środowiskach, od lasów po parki miejskie. Ich ciało składa się z dwóch głównych części: gnatosomów (głowa i narządy gębowe) oraz idiosomów (reszta ciała). Kleszcze gryzą, aby się pożywić. Ich celem jest krew ssaków, ptaków, a niekiedy gadów. Aparat gębowy kleszczy jest przystosowany do przebijania skóry gospodarza i zasysania krwi. W trakcie ssania kleszcze wydzielają ślinę, która zawiera substancje przeciwzapalne i przeciwbólowe, co sprawia, że ugryzienie często pozostaje niezauważone przez dłuższy czas. Kleszcze są również nosicielami wielu groźnych chorób, takich jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu, co czyni je szczególnie niebezpiecznymi dla ludzi i zwierząt. Pasożytowanie kleszczy jest związane z ich cyklem życiowym, który obejmuje trzy stadia: larwę, nimfę i dorosłego osobnika, z których każde wymaga jednego posiłku krwi, aby przejść do następnego etapu. Z tego powodu kleszcze muszą gryźć i pasożytować na różnych gospodarzach, aby przeżyć i rozmnażać się.
Ugryzienie kleszcza – objawy
Jak wygląda ugryzienie kleszcza? Jak rozpoznać, że to kleszcz? Ślad po kleszczu może wyglądać różnie, w zależności od tego, jak długo kleszcz był przyczepiony do skóry oraz od reakcji organizmu na jego obecność. Ukąszenie kleszcza na początku może przypominać małą, czerwoną plamkę, często z widocznym ciemnym punktem, którym jest sam kleszcz przyczepiony do skóry. W miarę upływu czasu, wokół miejsca ukąszenia może pojawić się czerwona otoczka, która jest lekko wypukła i może swędzieć lub być podrażniona. Ponadto, warto pamiętać, że kleszcze uwielbiają ciepłe i wilgotne miejsca na ciele, takie jak pachy, uda, brzuch, talia i obszar pod kolanami. Ukąszenia zdarzają się także na łydkach, ramionach, na skórze głowy czy na plecach. Co ciekawe - jedna trzecia kleszczy, która ukąsiła ludzi w górnej części pleców okazywała się nosicielami boreliozy.
Kleszcz – ile czasu może być w ciele
Ile czasu kleszcz może być w ciele? Kleszcz może pozostawać w ciele gospodarza od kilku godzin do kilku dni, w zależności od etapu cyklu życiowego i warunków środowiskowych. Zazwyczaj kleszcz potrzebuje co najmniej 24 godzin, aby przekazać patogeny, takie jak bakterie wywołujące boreliozę czy wirusy odpowiedzialne za kleszczowe zapalenie mózgu. Dlatego ważne jest, aby jak najszybciej usunąć kleszcza po zauważeniu jego obecności. Im szybciej zostanie usunięty, tym mniejsze ryzyko zakażenia.
Czy kleszcz może sam wyjść ze skóry? Kleszcze, będąc dobrze przystosowanymi do długotrwałego żerowania, mogą pozostać przyczepione i aktywnie żerować nawet przez 4-7 dni, zanim w pełni się nasycą i odpadną.
Ugryzienie kleszcza – skutki
Z ugryzieniem kleszcza najczęściej kojarzy się borelioza. Warto jednak pamiętać, że zaledwie około 30% tych pajęczaków jest nosicielami bakterii, które powodują boreliozę. Co więcej, nawet rumień nie zawsze świadczy o boreliozie. Co powinno niepokoić po ugryzieniu kleszcza? Objawy, które powinny Cię zaniepokoić to:
- zmęczenie,
- ból mięśni lub/i stawów,
- ból głowy,
- dreszcze,
- gorączka,
- wysypka typu pierścieniowatego.
Objawy te pojawiają się najczęściej od dwóch do pięciu tygodni od ukąszenia przez kleszcza. Jeśli symptomy nie ustąpią po kilku dniach, może wskazywać to na boreliozę. W takiej sytuacji należy udać się do lekarza, ponieważ nieleczona borelioza może doprowadzić do uszkodzenia nerwów.
Drugim groźnym powikłaniem po ukąszeniu kleszcza jest kleszczowe zapalenie mózgu. Do wyżej wymienionych objawów, w przypadku kleszczowego zapalenia mózgu, dochodzą jeszcze nudności oraz nieżyt górnych dróg oddechowych. Drugi etap choroby, która nie została w porę zdiagnozowana, jest o wiele groźniejszy. Może bowiem dojść do zapalenia rdzenia kręgowego i opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu i opon mózgowo–rdzeniowych.
Oczywiście nie jest to reguła, większość przypadków przebiega łagodnie. Warto jednak pamiętać, że na ten moment nie ma skutecznego leku na kleszczowe zapalenie mózgu, a leczenie ma charakter objawowy.
Jak samodzielnie usunąć kleszcza
Co zrobić po ugryzieniu kleszcza? Aby samodzielnie i bezpiecznie usunąć kleszcza, należy postępować zgodnie z poniższymi krokami:
Przygotuj niezbędne rzeczy
Zgromadź niezbędne materiały i narzędzia, takie jak pęseta o cienkich końcach (najlepiej specjalistyczna pęseta do usuwania kleszczy), rękawiczki jednorazowe (jeśli są dostępne), oraz pojemnik na zużyte materiały. Przygotuj także środek dezynfekujący (np. alkohol izopropylowy).
Użyj pęsety
Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry, używając pęsety. Uważaj, aby nie ścisnąć ciała kleszcza, ponieważ może to spowodować wciśnięcie patogenów do organizmu.
Wyciągnij kleszcza
Delikatnie, ale stanowczo, pociągnij kleszcza do góry, utrzymując pęsetę wzdłuż linii równoległej do skóry. Staraj się unikać szarpania, aby nie oderwać części ciała kleszcza i nie pozostawić jej w skórze.
Zdezynfekuj miejsce ukąszenia
Po usunięciu kleszcza, dokładnie oczyść miejsce ukąszenia oraz swoje ręce środkiem dezynfekującym.
Przechowaj kleszcza
Jeśli to możliwe, umieść kleszcza w zamkniętym pojemniku lub woreczku i przechowuj go na wypadek potrzeby analizy laboratoryjnej (jeśli wystąpią objawy zakażenia).
Obserwuj się
Monitoruj miejsce ukąszenia przez kilka tygodni. Jeśli pojawią się objawy takie jak zaczerwienienie, opuchlizna, gorączka, bóle głowy, lub inne niepokojące symptomy, skonsultuj się z lekarzem.
Nie stosuj domowych metod
Unikaj stosowania olejków, kleju, czy innych metod, które mogą utrudnić usunięcie kleszcza lub zwiększyć ryzyko zakażenia. Jeśli masz problem z samodzielnym usunięciem kleszcza, udaj się do lekarza.
Czy jechać z kleszczem na pogotowie (na SOR)? Lepszym rozwiązaniem może okazać się zarejestrowanie w przychodni u lekarza pierwszego kontaktu. Na SOR–ze jako pierwsi są przyjmowani pacjenci z zagrożeniem życia, więc możesz czekać w kolejce nawet kilka godzin. Jeśli faktycznie po ukąszeniu kleszcza coś Cię niepokoi lub wymagasz interwencji chirurgicznej, udaj się na SOR.
Ukąszenie kleszcza – jak go uniknąć
Parafrazując znane powiedzenie - lepiej zapobiegać ukąszeniom niż później wyciągać kleszcza, czy tym bardziej borykać się z problemami zdrowotnymi, które ono wywoła. Dlatego, by zminimalizować ryzyko ugryzienia przez kleszcza, warto przestrzegać tych prostych zasad, które znajdują się na stronie pacjent.gov.pl:
- idąc do lasu, na tereny zielone, załóż odpowiednią odzież (długie spodnie, nogawki wpuszczone w buty, zakryte buty, długie rękawy) i użyj środków odstraszających kleszcze.
- Wracając z lasu czy terenów zielonych, obejrzyj uważnie skórę, całe ciało, sprawdź, czy nie masz kleszcza. Wstępne oględziny należy zrobić jeszcze przed wejściem do domu, ponieważ kleszcze przyniesione w ubraniu do domu potrafią przeżyć w pomieszczeniach wiele miesięcy. Obejrzyj dokładnie również zakryte części ciała, w tym również włosy u dzieci.
- W przypadku ugryzienia ryzyko zachorowania znacząco zmniejsza szybkie (do 24h) i prawidłowe usunięcie kleszcza. Użyj do tego pęsety, którą uchwyć kleszcza jak najbliżej skóry i ze stałą siłą pociągnij w górę. Miejsce po ukłuciu zdezynfekuj, np. za pomocą spirytusu. Nie należy smarować kleszcza żadną substancją, zwłaszcza tłuszczem, aby nie zwiększać ryzyka zakażenia. Jeśli resztki pasożyta pozostały w skórze, zgłoś się do lekarza.
- Zaszczep się przeciwko zakażeniu wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (KZM). Skuteczność szczepienia podstawowego, które składa się z 3 dawek szczepionki, przekracza 95%. Po podstawowym cyklu szczepienia odporność utrzymuje się co najmniej przez 3 lata”.
Ukąszenie kleszcza – podsumowanie
Ukąszenie przez kleszcza to nic dobrego. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, a jeśli już do niego dojdzie – szybka reakcja. Najgorszy scenariusz to ten, w którym nawet nie wiadomo, że do ukąszenia doszło. Dlatego, jeśli wybierasz się w miejsca, które upodobały sobie kleszcze, uważnie obserwuj swoje ciało. Rozważ także szczepienie przeciwko KZM.
Artykuł ma jedynie charakter poradnikowy i nigdy nie zastąpi porady lekarza.